Dziedziczenie ustawowe to podstawowa forma dziedziczenia przewidziana przez polskie prawo. Stosuje się je zawsze wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, testament jest nieważny, został odwołany albo powołane w nim osoby nie chcą lub nie mogą dziedziczyć. Choć przepisy określają precyzyjną kolejność dziedziczenia, w praktyce rodzinnej i sądowej zasady te wciąż budzą liczne wątpliwości – zwłaszcza w sytuacjach, w których w grę wchodzą konflikty rodzinne, wcześniejsze darowizny czy złożone relacje.
Dlaczego dziedziczenie ustawowe wciąż budzi tak wiele nieporozumień?
Choć kodeks cywilny szczegółowo reguluje kolejność dziedziczenia, praktyka życia rodzinnego jest bardziej skomplikowana niż przepisy. Wieloletnie rozłąki, rozwody, ponowne małżeństwa, darowizny na rzecz jednego z dzieci, konflikty lub brak kontaktu z częścią rodziny powodują, że dziedziczenie ustawowe często prowadzi do sporów. Wiele osób uważa, że „małżonek dostaje wszystko”, inni są przekonani, że „rodzice nie dziedziczą, jeśli są dzieci”, albo że „rodzeństwo nie ma nic do powiedzenia”. W praktyce prawnej wygląda to zupełnie inaczej, a błędne założenia potrafią doprowadzić do poważnych konfliktów, które później rozstrzyga sąd.
Pierwsza grupa dziedziczenia: dzieci i małżonek
W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci zmarłego oraz jego małżonek. Jest to podstawowa i najczęściej stosowana reguła. Każde z dzieci dziedziczy w równych częściach, a małżonek otrzymuje taką samą część jak każde dziecko, z zachowaniem minimalnej gwarancji udziału wynoszącej jedną czwartą całego spadku. Oznacza to, że jeśli dzieci jest wiele, udział małżonka nie może spaść poniżej 25%.
Druga grupa dziedziczenia: małżonek i rodzice zmarłego
Jeśli zmarły nie miał dzieci, wówczas dziedziczą małżonek oraz rodzice. Małżonek otrzymuje połowę spadku, a druga połowa dzielona jest między matkę i ojca. Jeśli jedno z rodziców nie żyje, jego udział przechodzi na rodzeństwo zmarłego. Bracia i siostry wchodzą zatem do dziedziczenia dopiero wtedy, gdy zmarły nie zostawił potomków. W praktyce to właśnie tę grupę najczęściej pomija się przy planowaniu dziedziczenia – co prowadzi do sporów, gdy rodzice lub rodzeństwo domagają się swojego udziału.
Trzecia grupa dziedziczenia: rodzeństwo, ich dzieci i dalsza rodzina
Jeżeli zmarły nie miał małżonka, dzieci ani żyjących rodziców, do spadku powołuje się rodzeństwo. Jeśli któreś z rodzeństwa nie żyje, jego miejsce zajmują dzieci, czyli siostrzeńcy lub bratankowie zmarłego. W sytuacjach bardziej złożonych, gdy brak jest również rodzeństwa, dziedziczenie może przejść na dalszych krewnych – dziadków i ich zstępnych.
Czwarta grupa: dziadkowie, ich dzieci i dalsi zstępni
Dziadkowie dziedziczą w równych częściach, a jeżeli nie żyją, ich udział przypada ich dzieciom – czyli wujkom i ciotkom spadkodawcy. Gdy i oni nie żyją, krąg dziedziczących przesuwa się jeszcze dalej – na kuzynów i kolejne pokolenia.
Gmina lub Skarb Państwa – gdy nie ma żadnych krewnych
Jeżeli zmarły nie ma żadnych żyjących krewnych ani małżonka, spadek przypada gminie ostatniego miejsca zamieszkania, a w braku możliwości ustalenia – Skarbowi Państwa. Wbrew obiegowym opiniom takie przypadki zdarzają się częściej, niż można przypuszczać, szczególnie u osób samotnych.
Co z konkubentem, wieloletnim partnerem lub przyjacielem zmarłego?
W dziedziczeniu ustawowym partnerzy nieformalni nie są uwzględnieni. Oznacza to, że nawet 20-letni związek bez małżeństwa nie daje prawa do spadku. W takich przypadkach jedynym sposobem zabezpieczenia partnera jest sporządzenie testamentu.
Dziedziczenie ustawowe a majątek wspólny małżonków
Wiele osób myli majątek wspólny z udziałem w spadku. Po śmierci współmałżonka żyjący partner najpierw zatrzymuje swoją część majątku wspólnego (zazwyczaj połowę), a dopiero pozostała część podlega dziedziczeniu ustawowemu.
Kiedy warto przygotować testament, mimo że jest dziedziczenie ustawowe?
Choć prawo przewiduje jasną kolejność dziedziczenia, to w wielu sytuacjach warto sporządzić testament, aby uniknąć późniejszych sporów. Dotyczy to szczególnie przypadków, gdy:
-
rodzina jest skonfliktowana,
-
jedno z dzieci otrzymało wcześniej dużą darowiznę,
-
partner nieformalny powinien zostać zabezpieczony,
-
majątek jest rozproszony lub skomplikowany,
-
spadkobiercy żyją w różnych krajach,
-
zmarły chce pominąć kogoś przy dziedziczeniu.
Podsumowanie
Dziedziczenie ustawowe stosuje się wtedy, gdy zmarły nie pozostawił testamentu, jednak w praktyce rodzinnej przebieg takiego postępowania bywa znacznie bardziej złożony, niż mogłoby się wydawać na podstawie samych przepisów. Kolejność grup spadkowych, zasady udziałów, wcześniejsze darowizny czy relacje rodzinne mogą powodować nieporozumienia i konflikty, które później trafiają do sądu. Dlatego osoby stojące przed koniecznością uregulowania kwestii spadkowych coraz częściej korzystają z pomocy prawnika. Jeśli mieszkasz w województwie pomorskim, warto zwrócić uwagę na specjalistów, którzy na co dzień prowadzą sprawy spadkowe w Gdyni – znają lokalną praktykę sądów, typowe problemy proceduralne i potrafią doradzić, jakie rozwiązanie będzie najbezpieczniejsze w konkretnej sytuacji rodzinnej. Jeśli chcesz uporządkować swoją sytuację majątkową albo potrzebujesz wsparcia przy podziale spadku, wpisz w wyszukiwarkę „sprawy spadkowe Gdynia” i zapoznaj się z ofertą lokalnych kancelarii. Rozmowa z prawnikiem może oszczędzić wiele stresu i pozwolić przejść przez proces dziedziczenia spokojnie i z pełnym zrozumieniem swoich praw.
Dzień dobry, nazywam się Irena i jestem lekarzem pediatrą. Na moim blogu wprowadzam Was w arkana zdrowego rodzicielstwa i dbania o swoje pociechy. Zapraszam do obserwowania!
